Saman gegn ofbeldi

Tíðni ofbeldis

Í rannsókn á ofbeldi gegn konum sem Rannsóknarstofnun í barna- og fjölskylduvernd vann fyrir félags- og tryggingamálaráðuneytið árið 2010 kemur fram að rúmlega 42% aðspurðra kvenna á Íslandi hafa verið beittar ofbeldi einhvern tíma eftir 16 ára aldur. Þegar hlutfallið var umreiknað miðað við fjölda kvenna jafngildir það að 44-49 þúsund konur á þessu aldursbili hafi verið beittar ofbeldi á lífsleiðinni. Rúmlega 22% kvenna höfðu verið beittar ofbeldi í nánu sambandi einhvern tíma frá 16 ára aldri. Engar innlendar rannsóknir eru til þar sem heimilisofbeldi sem karlar verða fyrir er sérstaklega skoðað.

Tilkynningar um heimilisófrið sem berast lögreglu eru flokkaðar eftir eðli málanna, annars vegar í ágreining  og hins vegar í heimilisofbeldi .  Á árinu 2013 bárust LRH 593 tilkynningar varðandi heimilisófrið í Reykjavík en af þeim voru 438 mál skilgreind sem ágreiningur og 155 mál sem ofbeldi.

Alþjóðaheilbrigðisstofnunin hefur tilgreint margvíslegar afleiðingar kynbundins ofbeldis og lítur á það sem heilbrigðisvandamál. Það er vitað að heilsufarslegar afleiðingar þess að búa við heimilisofbeldi eru miklar; líkamlegir verkir, aukin tíðni veikinda, þunglyndi, áfallastreituröskun, svefnerfiðleikar, andlegir sjúkdómar, aukin tíðni sjálfsvígstilrauna og sjálfsvíga og áfengis- og fíkniefnamisnotkun.

Samkvæmt upplýsingum úr skráningakerfi Barnaverndar Reykjavíkur bárust, á tímabilinu janúar til ágústloka 2014, tilkynningar um átök á heimilum 69 barna en þar af voru tilkynningar frá lögreglu vegna 54 barna. Fram kom í skýrslu sem Barnaheill gaf út árið 2011 að jafnvel þótt börn verði ekki sjálf fyrir líkamlegu ofbeldi er þeim afar skaðlegt að búa við aðstæður þar sem foreldri er beitt ofbeldi.

Niðurstöður í rannsókn Lucindu Árnadóttur sem kynnt var á 17. ráðstefnu HÍ um rannsóknir í líf- og heilbrigðisvísindum (http://www.laeknabladid.is/fylgirit/fylgirit/2015/fylgirit-82/agrip-erinda/) sýndu  að börn sem verða vitni að líkamlegu ofbeldi á heimili sínu sýna sömu einkenni kvíða og þunglyndis og börn sem sjálf hafa orðið fyrir ofbeldi. Rannsóknir sýni að 10 – 13% íslenskra barna hafi annað hvort verið beitt ofbeldi eða orðið fyrir því á heimili. Það er því ljóst að til mikils er að vinna með því að koma í veg fyrir heimilisofbeldi.

Kostnaður íslensks samfélags vegna ofbeldis hefur ekki verið reiknaður og því erfitt að meta fjárhagslegan ávinning þess að koma í veg fyrir það. Hins vegar er auðvelt að  sjá fyrir sér afleiðingar þess fyrir einstaklinga og þær fjárhæðir sem afleiðingar ofbeldis kosta samfélagið vegna veikinda þeirra sem fyrir því verða.  Heimilisofbeldi er lýðheilsuvandamál.

Með samvinnu aðila verður þjónusta við þolendur heimilisofbeldis bætt til muna með því að samhæfa aðgerðir allra þeirra sem að málinu koma s.s. Lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu, Barnavernd Reykjavíkur og velferðarsviðs Reykjavíkur. Öflug upplýsingagjöf um úrræði, áhættugreining á því hvort ofbeldi geti endurtekið sig og eftirfylgni með þolanda á þjónustumiðstöð í hverfinu eru einnig leiðir til þess að vernda þá sem fyrir ofbeldinu verða . Gerendur fá einnig aðstoð í formi ráðgjafar og boð um meðferð.

  Markmið verkefnisins eru:

 Að tryggja öryggi borgaranna á heimilum sínum.

 Að veita þolendum og gerendum heimilisofbeldis betri þjónustu.

 Að efla traust þolanda, og eftir atvikum gerenda, á því að stjórnvöld muni veita aðstoð við að binda enda á ofbeldið.

 Að bæta stöðu barna sem búa við ofbeldi á heimilum.

 Að auka samráð og samvinnu aðila sem vinna með málaflokkinn.

 Að efla og samræma úrvinnslu mála.

 Að bæta tölfræðiupplýsingar um ofbeldi.

 Að bæta þjónustu við fólk af erlendum uppruna sem hafa orðið fyrir heimilisofbeldi.

 Að bæta þjónustu við fatlaða sem hafa orðið fyrir heimilisofbeldi.

 Að auka þekkingu á málaflokknum og hvetja til opinberrar umræðu um það samfélagsmein sem heimilisofbeldi er.

 Að nýta betur þau úrræði sem lögregla og ákæruvald hafa í málaflokknum.

Framkvæmdin í stuttu máli:

Þegar lögreglan er kölluð út vegna heimilisofbeldis eða gruns þar um hefur hún samband við velferðarsvið borgarinnar og fer ráðgjafi með í útkallið (eitt símanúmer og einn á bakvakt). Ef barn er á heimilinu er jafnframt haft samband við Barnavernd Reykjavíkur sem sendir starfsmann á staðinn til að sinna barninu.

Lögreglan tekur upp á staðnum framburð aðila og vitna og ljósmyndar vettvang. Lögð er áhersla á að þolandi sæti læknisrannsókn. Hún veitir einnig upplýsingar um úrræðin nálgunarbann og brottvísun af heimili. Lögregla og ráðgjafi veita upplýsingar um stuðningsúrræði fyrir þolendur og gerendur. Markmiðið er að gerandi og þolendur leiti sér aðstoðar.

Ráðgjafi velferðarsviðs veitir fyrstu aðstoð sem felur m.a. í sér að fylgja þolanda til læknis og hvetja þolanda til að fá áverkavottorð, koma fjölskyldunni í öruggt skjól eða finna húsnæði fyrir meintan geranda ef þörf er á. Þá sér ráðgjafinn um að vísa þolanda til ráðgjafar hjá þjónustumiðstöð í því hverfi þar sem hann á lögheimili í. Kallaður er til túlkur er þörf er á.

Ef barn eða börn eru á staðnum sinnir barnaverndarstarfsmaður því/þeim.

Ráðgjafi velferðarþjónustu hefur síðan samband við þolanda innan fjögurra virkra daga og býður þolanda upp á viðtal.

Eftirfylgni fer svo fram með heimsókn á heimili innan viku frá atburði. Í eftirfylgniviðtal á heimili fara lögregla og ráðgjafi velferðarsviðs. Í þeim tilvikum þegar ráðgjafi velferðarþjónustu/barnaverndar kemur ekki að málum fara tveir rannsóknarlögreglumenn í heimsóknina.

Öll ofbeldismál verða áhættugreind. Lagt er mat á hve miklar líkur eru á mjög alvarlegum atburði og/eða ítrekun. Áhættugreining er m.a. nýtt við þá ákvörðun lögreglustjóra hvort leggja beri á nálgunarbann og brottvísun af heimili.

Auk þessa samstillta verklags lögreglunnar og Reykjavíkurborgar er verið að efla stuðning við þolendur inni á þjónustumiðstöðvum borgarinnar með því að veita þeim viðtöl og annan stuðning eftir því sem við á hverju sinni. Gerendum er boðin meðferð.

Upplýsingaefni um það hvar þolendur og gerendur geti fengið aðstoð verður bætt. Skimað verður markvisst á þjónustumiðstöðvum eftir ofbeldi og skráning og greining mála bætt. 

Starfandi er starfshópur á vegum Reykjavíkurborgar sem er að skoða sérstakar aðgerðir vegna heimilisofbeldis gagnvart fötluðu fólki og mun hann skila af sér á næstu vikum.